Non-Fungible Token (NFT) Nedir?
Non-Fungible Token (NFT), diğer bir deyişle değiştirilemez para/çip, bir tür kripto para niteliğindedir. Bu kripto değerleri diğer kripto değerlerden ayıran en önemli özellik eşsiz, birbirlerinin yerine geçemeyen (takas edilemeyen) ve değiştirilemeyen kripto varlıklar olmalarıdır. NFT’ler “blockchain (blok zinciri)” adı verilen bir sistem tarafından tescil edilerek kişilere özgülenmektedir. Bu sistem yoluyla da kripto para değerlerinin kullandığı teknoloji, bu kez sanat eserlerinin ya da koleksiyon parçalarının özgünlüğünü tescil etmektedir.
NFT’ler tamamen dijital ortamda oluşturuldukları için NFT bazında ve dijital ortamda yer alabilen her şeyin, bu değer yöntemiyle alım-satıma konu olması mümkündür. Sözgelimi, sanat eserleri, gifler ve tweetler alım-satım konusu olabileceği gibi günümüzde moda tasarımları da bu değer yoluyla dijital ortamda satılmaya başlanmıştır. Birçok kişiye göre elle tutulup gözle görülemeyen bu soyut değerlere büyük yatırımlar yapmak mantıklı gelmese de NFT’lerin asıl değeri, eşsiz olmalarından kaynaklanmaktadır. Aynı tablonun yüzlerce reprodüksiyonuna rahatlıkla ulaşılabiliyor olsa da günümüzde “asıl değerli olan, az olandır” mantığı ile NFT’ler popüler bir konumdadır.
Bu anlamda, NFT’lerin sanat eseri portföyü oluşturması, bu kripto değerlerinin telif hakkı korumasından yararlanıp yararlanamayacağı, yararlanacak ise hangi hüküm ve şartlar altında yararlanacağı gibi birçok hukuki tartışmayı da beraberinde getirmiştir. Aynı zamanda NFT’lerde eser sahipliğinin belirlenmesi ve eser sahiplerinin ne şekilde korunacağı da önem arz etmektedir.
NFT’lerde Eser Sahipliğinin Tespiti
Dijital ortamların tüm kullanıcılara açık olması sebebiyle kişilerin dijital ortamlarda paylaştıkları fotoğraflar veyahut yazılar kolayca paylaşılabilmekte ya da kopyalanabilmektedir. Anılan sebeplerle NFT’lerde eser sahipliğinin tespiti genel olarak mümkün değildir. Ancak blockchain (blok zinciri) sistemi ile sanat eserleri, fotoğraflar, yazılar ve benzerleri NFT şekline getirildiği takdirde, başka kişiler tarafından kopyalansa dahi o eserin ilk sahibi (yahut eserin el değiştirmesi halinde eserin yeni sahipleri) blockchain sisteminde kayıt altına alınacağı için, o eserin sahibinin kim olduğunun tespiti de mümkündür. Böylelikle bu sistem ile eser sahipliği ve eser sahibinin konumu güvence altına alınmıştır.
Blockchain (Blok Zinciri) Sisteminin İşleyişi
Blockchain sistemi, eser sahipliği verilerini kaydetmekle birlikte sistem içinde tasdiklenmiş bir belge aracılığıyla güncel eser sahiplerine ek bir güvence oluşturmaktadır. Bu belge ile birlikte eser sahipliğinin tespiti kolaylaşmış ve koruma altına alınmıştır. Bu sistem bir kurum veya kişiye bağlı olmadığı için kişiler tarafından değiştirilemez nitelikte olup paydaşların takibi ile devam ettirilmektedir. Bu durum ile açık bir denetim imkânı getirilmesinin yanı sıra, eser sahipliği konusunda hata veya ihtilafların oluşması da engellenmiştir.
NFT ve Telif Hakkı
NFT’nin yeni gelişen bir sistem olması sebebiyle telif hakkı ile bağlantısı da hala tartışmalı konumunu korumaktadır. Blockchain sistemi ile telif hakkı ihlalleri koruma altına alınmaya çalışılmış olsa da bu sistemin yeterli olup olmadığında konusunda ve aynı zamanda Türk Hukukunda telif hukuku alanında değerlendirilmesi konusunda kesin olarak ortak bir sonuca varılamamıştır. Blockchain sistemi ile tescil edilen eserler el değiştirse dahi eserin asıl sahibi belirli olduğu ve gösterildiği için telif hakkının da o kişiye ait olduğu ve bu nedenle de telif hakkının bu sistem ile koruma altına alındığı söylenilmektedir. Blockchain sisteminde kişilerin ürettikleri eserler üzerindeki eser sahipliği aynı anda kaydedilmekte ve sistemi kullanan herkes bu eser sahipliği bilgisine erişebilmektedir. Her yeni eser sahipliği, dijital deftere işlenmekte ve farklı amaçlar ve iddialar bu yöntem ile engellenmektedir. Bu sistem aynı zamanda ispat konusunda da oldukça fayda sağlamakta, bu yönüyle Türk Hukukunda yer alan tapu kütüğü sistemine benzetilmektedir. Ancak bu konu ile ilgili henüz Türk telif hukukunu düzenleyen 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda (FSEK) açık bir hüküm bulunmamakla birlikte sonuçlanmış somut bir yargı kararı da bulunmamaktadır. Bu sebeple bu çıkarımlar ancak yorumlama yöntemi ile yapılabilmektedir.
5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ile İlişkilendirilebilecek Hükümler ve Telif Hakkının Kapsamı
Telif hakkı, “kişinin her türlü fikri emeği ile meydana getirdiği ürünler üzerinde hukuken sağladığı haklardır.”[1] Telif hakkının doğması herhangi bir tescil usulüne bağlı olmamakla birlikte, yalnızca eserin oluşması telif hakkını da kendiliğinden doğurmaktadır. Soyut bir hak olan telif hakkı, somutlaştığı eserden bağımsız bir niteliğe sahiptir. NFT devirlerinde de fikri mülkiyetten doğan haklar değil, yalnızca eser sahipliği devredilmektedir. Kişiler arasında akdedilecek temel akıllı satım sözleşmesi ile aksi sağlanabilecek olsa da genel nitelikli sözleşme, fikri mülkiyet haklarının devrini içermemektedir.
NFT’lerin FSEK içindeki yerini irdelediğimizde; Kanun’un 1/B hükmü uyarınca eser, “Sahibinin hususiyetini taşıyan ve ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eserleri olarak sayılan her nevi fikir ve sanat mahsulleri” şeklinde tanımlanmış olup bu kapsamda NFT’lerin de “eser” niteliğinde olduğu söylenebilir. Dolayısıyla NFT yolu ile hazırlanan bir eserin sahibi, esere karşı bir tecavüz gerçekleşmesi durumunda mevzuat çerçevesinde telif hakkı korumasından yararlanması mümkündür. Uluslararası mevzuatta da bu yorumlamaların dayanağını oluşturan görüş ve korumalar mevcuttur. Bu nedenle de NFT’ler üzerindeki telif hakkı da korunabilmektedir.
FSEK’in 52. maddesine göre, eser sahibinin sahip olduğu mali haklara dair sözleşme ve tasarruf yapması durumunda bunların yazılı olması ve konuları olan hakların ayrı ayrı gösterilmesi zorunludur. NFT’lerde devirler akıllı sözleşmeler ile gerçekleşmektedir ve bu akıllı sözleşmeler ile eser sahibinin mali hakları otomatik olarak bir e-cüzdandan diğer bir e-cüzdana kripto para şeklinde transferiyle gerçekleştirilir. Akıllı sözleşmeler sabit olsa da içerik olarak değiştirilebilmeleri mümkün olup bu haklar ayrı ayrı belirtilebilir. Ancak bu aşamada problem “hak devri” açısından yaşanmaktadır. Söz konusu akıllı sözleşmeler dijital kabul ve öneri esasına dayandığından, hak devrinin “yazılı” olması şartını tam anlamıyla karşılayıp karşılamadığı konusunda tartışmalar mevcuttur. Ancak şu an işleyen sistemde eser sahibi sabit kalsa da eser el değiştirebildiği için belirli bir hak devri olduğu kabul edilebilir. Zira eser her el değiştirdiğinde eser sahibine belirli bir kripto para ödemesi de yapılmaktadır. Dijital bir şekilde alım-satım yapılan bir sistem için hak devrindeki yazılılık şartının “satım onayı” ile sağlandığı kabul edebilir.
Eser sahibinin maddi ve manevi hakları da hem cezai hem de hukuki bağlamda koruma altına alınmalıdır. FSEK’in 71. ve 72. maddesi uyarınca cezai anlamda; 70. maddesi ile hukuki anlamda eser sahibinin eseri üzerindeki maddi ve manevi hakları koruma altına alınmıştır. NFT yolu ile eser sahipliği edinenlerin de -NFT’lerin FSEK 1/B maddesi kapsamında eser sayılmalarından dolayı- bu haklardan faydalanabilecekleri ve gerçekleşen ve/veya gerçekleşmesi muhtemel saldırılara karşı koruma altına alındıkları söylenebilir.
Sonuç
Tüm bu açıklamalar ışığında, NFT’lerin henüz gelişen yapılarını korumaları ve Türk Hukukunda henüz emsal nitelikte bir yargı kararı oluşmaması sebebiyle yorumlama yöntemiyle değerlendirmeler yapılabilmektedir. Ancak kendi içinde işleyen bir düzen kurularak blockchain sistemi ve akıllı sözleşmeler yolu ile NFT’lerin hak güvenlikleri sağlanmaya çalışılmaktadır. FSEK’in ilgili maddeleri ile de NFT üzerindeki telif hakkı da Türk Hukukunda koruma altında kabul edilebilir. Emsal yargı kararları verildikçe ve NFT sistemi Türk Hukukunda kendi yerini buldukça daha net yorumlamalar yapılabilecektir. Mevcut durum itibariyle NFT’lerin gün geçtikçe gelişen ve kullanılan bir sistem olması sebebiyle üzerine çalışmalar yapılması ve hukuk sistemlerinde yerinin belirlenmesi zaruridir.
Sanat Hukuku Enstitüsü
Direktör
Stj. Av. Buse Naz KOCAKAPLAN
KAYNAKÇA
[1] https://www.telifhaklari.gov.tr/Telif-Hakki-Nedir , Telif Hakları Genel Müdürlüğü