Richard Prince halihazırda var olan eserlere ve/veya objelere hiç müdahale etmeden ya da çok az müdahale ederek onları yeniden fotoğraflayan sanat akımını, orijinal adıyla “appropriation”, benimsemiş bir sanatçıdır. Richard Prince'in eserlerinin sanat olup olmadığı ortaya koyduğu her yeni eserinde tartışılırken Prience'in telif hakkı davasına konu olmuş eserleri de bulunmaktadır.
2000 yılında Patrik Carriou adlı Fransız fotoğrafçı, Jamaika'da geçirdiği yıllarda çektiği fotoğrafları (solda) ''Yes Rasta'' adıyla bir kitapta yayımlamıştır. Davaya söz konusu olan eserler ise Prience tarafından bu fotoğrafların kullanılarak yapıldığı sanat eserleridir(sağda).Prince'in bu sanat eserleri ''Collage Zone'' adıyla 2008 yılında Newyork'un ünlü galerilerinden biri olan Gagosian'da sergilenmiştir.
2009 yılına geldiğimizde Patrick Carriou çektiği resimler üzerinde sahip olduğu telif haklarının ihlal edildiğine ilişkin Prince'e ve sanat galerisi Gagosian'a dava açmıştır. Buna karşılık davalılar fotoğrafların 'adil kullanım' (fair use) çerçevesinde kullanıldığını ileri sürmüştür.
ABD hukukunda gelişen adil kullanım (fair use) doktrini bir sanatçının kendi yaratıcı çalışmaları üzerindeki telif hakları ile yazarların,sanatçıların ve diğer kimselerin bu telif hakkı alınmış olan çalışmalara bir araç olarak atıf yapabilmesi imkanı arasında bir denge kurmayı amaçlamaktadır. Adil kullanım çerçevesinde dönüştürülen eser ise telif haklarına ihlal teşkil etmemektedir.Mahkemeler tarafından adil kullanım dengesi gözetilirken bunlarla sınırlı olmamak üzere özellikle aşağıdaki dört faktör göz önüne alınmaktadır:
1) Kullanımın ticari ya da kâr amacı gütmeyen eğitim amaçlı mı olduğu dahil olmak üzere kullanımın amacı ve niteliği
2) Telif hakkı alınmış çalışmanın doğası
3) Bir bütün olarak telif hakkıyla korunan eserle ilgili olarak kullanılan kısmın miktarı ve önemi
4) Kullanımın, telif hakkı alınmış çalışmanın değeri için potansiyel pazar üzerindeki etkisi
Bölge Mahkemesi Cariou Lehine Karar Verdi
Bölge mahkemesi ilgili adil kullanım faktörleri göz önüne aldıktan sonra Cariou'nun lehine karar vererek Prince'in eserinin adil kullanım teşkil etmediği ve henüz satılmamış olan sanat eserlerinin de Cariou'ya teslim edilmesi gerektiği sonucuna vardı. Kararın gerekçesinde özellikle Prince'in de belirttiği gibi eserin ''gerçekten bir mesajı olmadığını'', yeni bir anlam yaratma anlamında dönüştürücülüğünün olmadığı belirtildi.
İtiraz Üzerine Üst Mahkeme Kararı Bozarak Prince Lehine Karar Verdi
Prince Gagosian'ın bölge mahkemesinin verdiği karara itiraz etmeleri üzerine üst mahkeme Prience ve Gagosian lehine karar verdi.
Sanatın dönüştürücü olup olmadığının sanatçının niyetlerine göre değil objektif bir şekilde dönüştürülen eserin nasıl algılandığına bağlı olduğunu söyleyen mahkeme Cario'unun fotoğraflarının Rastafaryanların ve çevrelerinin sakin doğal güzelliğini tasvir ederken Prince'in eserinin tuval üzerine farklı renkleri birleştiren kolaj çalışmasıyla radikal olarak farklı bir estetik içerdiğinden dönüştürücü olduğuna ve dolayısıyla adil kullanım çerçevesi içinde kaldığına hükmetti.
Ayrıca kararda dönüştürülen eser, orijinal eserin pazarına zarar verse yahut yok etse dahi, niteliği ve kitlesi orjinalinden farklı olduğu sürece adil kullanım çerçevesinde kalabileceği de belirtilmiştir.Prince'in çalışmaları nedeniyle Cario'nun pazarında bir düşüşe işaret eden hiçbir kanıt olmadığından adil kullanım çerçevesi içinde kalındığına karar verilmiştir.Prince'in sanat eserleri son derece ünlü sanat galerinde sergilenerek 2 milyon dolar ve üstüne Jay-Z ve Beyonce gibi zengin ve ünlü koleksiyonerlere satılırken Cariou, orijinal fotoğraflarının yayınladığı kitaptan sadece 8.000 dolar kazanabilmiştir.
Sanat Hukuku Enstitüsü
Direktör
Özge Keskin