Bir cihaz ve internetin olduğu her yerde her türlü bilgiye sınırsız erişim imkanımızın olması birçok açıdan ( mesleki, ulaşım, seyahat, haber, bakım, spor, kitap vb.) avantajlı görünse de , konunun diğer tarafında bulunanlar için dezavantajlı bir durum. Bir sanatçı, tasarımcı, icracı ortaya koyduğu eser üzerinde onu kullanmak açısından münhasır yetkiye sahip kişidir. Dolayısıyla birisi orijinal bir eser ürettiğinde, fiziksel ortamda eserin telif hakkına otomatikman sahip olur. Bazı durumlarda hak sahibinin telif hakkını ihlal etmeden telif hakkı ile korunan bir eseri kullanmak adil kullanım hakkı çerçevesinde mümkün olsa da , dijital ortamda adil kullanım hakkının metriklerine uymak kolay olmamaktadır. Bu sebepledir ki; AB üyesi ülkelerde telif hakkına ilişkin farklı yasal düzenlemeleri yeknesaklaştırıp tek çatı altında toplamak ve AB içerisindeki kullanıcıların telif hakkına konu esere çevrimiçi olarak daha rahat ulaşmasını sağlamak ve böylece eser sahibinin daha geniş sınırlara açılmasının önünü açmak için bir takım yasal düzenlemelere ihtiyaç duyulmaktadır. Avrupa Birliği (AB) tarafından geçtiğimiz yıllarda kabul edilen “Dijital Tek Pazarda Telif Hakları ve Bağlantılı Haklar Yönergesi’’ 17 Mayıs 2019 tarihinde AB Resmi Gazetesi’nde yayımlanarak 20 gün sonra yani 7 Haziran 2019 günü yürürlüğe gireceği düzenlendi. Yönergenin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren 24 ay içerisinde yani 7 Haziran 2021 tarihine kadar üye ülke hukuklarında gerekli düzenlemelerin yapılması öngörülüyor.
Yönergenin dikkat çeken iki noktası vardır : madde 15 ve madde 17.
Madde 15 ile dijital yayımcılara bağlantılı hak sahibi statüsü tanınarak telif korumasında bir kırılma yaşanması amaçlanıyor. Madde içeriğine göre, AB üye ülkelerinde yerleşik basın yayımcısına, kendileri tarafından yayınlanan telif hakkına 1 konu içeriğin arama motoru veya haber toplayıcıları tarafından kullanılması halinde bedel talep etme hakkı tanınmaktadır. Bir diğer deyişle, madde ile basın yayımcılarına tanınan hak kullanıcılardan değil, bilgi hizmeti sağlayıcılardan bedel talep etme hakkıdır.
Basın yayımcılarına tanınan bu bedel talep etme hakkının asıl sebebinin büyük basın yayımcıların kullanıcıların Google News gibi arama motorlarının ara yüzlerinden, ana sayfaya girmeden (ve tabi haber sitelerindeki reklamları görmeden) haberleri okuyabilmesi ve haber sitelerinden karşılıksız olarak yararlanılmasına ilişkin ticari kaygılarının yattığı bilinmektedir. Diğer yandan yönergeye göre Youtube, Facebook ve Google benzeri online platformlar müzisyen, icracı sanatçı ve senaryo yazarı gibi hak sahiplerine telif bedeli ödemekle yükümlü olacak.
Yani kabaca tabiriyle basın yayın kuruluşlarının , arama motorları bizden faydalanıyorsa bizde onlardan faydalanalım düşüncesi ağır basmış ve yönergenin düzenlenmesini teşvik açısından başarılı olmuştur.
Madde 17 ile online platformlara içerik filtreleme yükümlülüğü getiriliyor. Yükleme filtresi ‘’upload filter’’ olarak adlandırılan uygulama ile çevrimiçi içerik paylaşım platformunun denetim yükümlülüğü doğacaktır. Şöyle ki telif hakkı ihlali niteliğinde olan ve kullanıcı tarafından yüklenen içerikten çevrimiçi içerik paylaşım platformları sorumlu olacaktır. Çevrimiçi içerik paylaşım platformu yüklenen içeriği bizzat kontrol edip gerekliliğine karar verdiği halde bu içeriği engelleyebilecektir. Bu sebeple, “Uyar Kaldır” sisteminden farklı olarak herhangi bir talep olmaksızın kullanıcılar tarafından yaratılan içeriğin “sansürlenmesi” de olanaklı hale gelmektedir.
Bu madde ile tanınan denetim yükümlülüğü yalnızca; ana amacı kullanıcılar tarafından çevrimiçi içerik yaratmak ve bu içeriği saklamak olan, ve kar amaçlı çevrimiçi içerik paylaşım platformlarına getirilmiştir. Kar amacı gütmeyen çevrimiçi ansiklopediler, kar amacı gütmeyen eğitim ve bilim amaçlı servisler, yazılım geliştirme ve paylaşım siteleri, çevrimiçi pazar yerleri yönerge madde 17’de tanımlanan sorumluluktan muaftır. Yönerge, içerik engellemenin çevrimiçi içerik paylaşım platformlarının inisiyatifine bırakılması , kötüye kullanma ihtimali halinde aşırı sansür getirilme ihtimali , son olarak ta sansürü yasaklayan AB e-ticaret direktifi m.15’e aykırı olması sebebiyle eleştirilmektedir.
Türkiye AB üyesi bir ülke değildir. Ancak böyle bir düzenlemenin, yönergeye yapılan eleştiriler dikkate alınaraktan hazırlanmasının ülkemiz açısından ihtiyaç olduğu dikkatlerden kaçmamalıdır.
Sanat Hukuku Enstitüsü
Proje Direktörü
Stj. Av. Zehra Öztürk
KAYNAKÇA:
• https://iprgezgini.org/tag/dijital-tek-pazarda-telif-haklarina-iliskin-yonerge/
• https://fikrimulkiyet.com/ab-dijital-telif-haklari-yonergesi/
• https://support.google.com/legal/answer/3463239?hl=tr