2021 yılı itibariyle dünya genelinde, mobil uygulama oyunlarının yıllık hasılatı, 79 milyar dolar seviyesine ulaşmıştır[1]. Söz konusu mobil uygulama oyunlarının hak sahiplerinin fikri mülkiyet haklarının nasıl korunacağı konusu başlı başına bu sektörün güvenliği açısından önem arz etmektedir. Azımsanamayacak büyüklüğe ulaşan ve daha da büyümesi öngörülen bu piyasanın güvenli bir yatırım alanına dönüşmesi ve aynı zamanda oyun yaratıcılarının yeni oyunlar üretmeye teşvik edilmesi için işaret edilen koruma oldukça mühimdir.
“MOBİL UYGULAMA PATENTİ” İBARESİ KULLANIMI
Mobil uygulama oyununun fikri mülkiyet haklarının nasıl korunacağını, uygulamadaki ve teorideki haliyle aktarmadan önce “patent” kavramının yanlış şekilde kullanılmasından doğan kafa karışıklığını açıklamak gerekmektedir. Şöyle bir örnekle göstermek gerekirse; Google’a “mobil uygulamalar ve fikri mülkiyeti” yazıp aratmamız halinde, karşımıza çok sayıda “MOBİL UYGULAMA PATENTİ” şeklinde sonuç çıkacaktadır.
“Sınırlı bir süre ve yer için patent/ faydalı model sahibine, üçüncü kişiler tarafından buluşun izinsiz olarak üretilmesini, satılmasını, kullanılmasını veya ithal edilmesini engelleme amacıyla tanınan tekel hakları[2].”, “Buluş belgesi[3].”
Söz konusu tanımların ortak noktaları, patentin ancak bir buluş söz konusu olduğunda verilebileceğidir. Bir diğer söyleyişle, patentin konusunu oluşturan “buluştur”[4]. Sınai Mülkiyet Kanunun 82. Maddesinin 1. Fıkrasında “Teknolojinin her alanındaki buluşlara yeni olması, buluş basamağı içermesi ve sanayiye uygulanabilir olması şartıyla patent verilir.” hükmü kayıt altına alınmış olup bu durum tescillenmiştir.
Patent kavramının buluşlar için kullandığına özellikle işaret etmemizin sebebi, mobil uygulamaların veya daha genel bir ifade ile bilgisayar programlarının her koşulda yeni bir buluşun ortaya koymamasından ileri gelir. Başka bir söyleyişle, yeni bir bilgisayar programının ortaya konulması yeni bir buluşun ortaya konulması demek değildir. Kanun koyucu da bu şekilde düşünmüştür ki Sınai Mülkiyet Kanunun 82. Maddesinin 2. Fıkrasında saymış olduğu istisnalar içerisine bilgisayar programlarını da eklemiştir. Buna göre, tek başına bilgisayar programları patent ile koruma altına alınamayacaktır[5]. Ancak bu durum, bilgisayar programlarına ait fikri mülkiyet haklarının korunmasız olduğunu göstermez. Sadece koruma mekanizmasının patent yoluyla olmadığını gösterir.
Bu konuya yazar tarafından neden bu kadar ehemmiyet verildiği hususu ise şu şekildedir: Patent koruması uzun bir süreçte ve daha maliyetli şekilde sağlanmaktadır. Toplum tarafından da bilinen bu gerçek neticesinde de birçok bilgisayar programı geliştiricisi sadece bu uzun sürece ve maliyete katlanmamak için fikri mülkiyet haklarını dikkate almamaktadırlar. Bu durumun sonraki süreçlerinde daha büyük sorunlara yol açacağı aşikâr olup, önlenmesi bu alanda gayret gösterenlerin bilinçlendirme çabasına bağlıdır.
BİLGİSAYAR PROGRAMLARININ FİKRİ MÜLKİYET HAKLARININ KORUNMA ŞEKLİ
Bilgisayar programları telif hukuku ile koruma alanı bulur. Temel dayanak kanunu 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunudur. Esasen bu kanuna göre eser, yaratıldığı andan itibaren herhangi bir kurucu beyana veya irade gösterimine gerek olmaksızın yaratıcısının sayılır ve fikri hakları korunmaya başlar. Ancak takdir edilmelidir ki bu korumanın adil bir düzlemde konuşulabilmesi için üçüncü kişiler tarafından bilinmesi şarttır. Zira aksi halde kötü niyetli 3. Kişiler, kendilerinin estetik yapısına uygun gördüğü veya getirisinin yüksek olacağını düşündükleri eserler üzerinde hak sahipliği iddiasını gündeme getirebileceklerdir. Bundan daha sık karşılaşılma ihtimali olan mevzuu ise üçüncü kişiler tarafından izinsiz şekilde eserlerin kopyalanması, çoğaltılması, ticari haklarının kullanılmasıdır. Kanun koyucu bu ihtimali göz önüne alarak eserlerin tescil edilmesi şansını sunmuş ve eser sahiplerine eserlerinin kendilerine ait olduğunu ispat edebilme kolaylığını tanımıştır.
Gerek ihtiyari gerekse zorunlu olsun tescil, sadece eserin kime ait olduğunu ispat aracıdır. Bir eser sahibi, eserin kendisine ait olduğunu hiçbir kuşkuya mahal vermeyecek şekilde başka türlü ispat edebilirse tescil ettirmesine gerek kalmamış demektir. Ancak belirtmek gereklidir ki bugüne değin eserin tescil ettirilmesinden daha güvenli bir yol da keşfedilmemiştir.
BİLGİSAYAR OYUNLARININ FİKRİ MÜLKİYET HAKLARININ KORUNMASI
Bilgisayar programları hakkında genel bilgilendirme yaptıktan sonra bilgisayar oyunlarının fikri mülkiyet haklarının korunuş biçimlerine geçiş yapabiliriz. Evvela belirtmemizde fayda vardır ki mobil uygulama oyunları, “bilgisayar oyunları” kategorisi içinde değerlendirilmektedir. Bilgisayar oyunları hakkında uygulanan bütün normlar, mobil uygulama oyunları için de geçerlidir. Genel yazım biçemi bilgisayar oyunu olduğu için bizce de o şekilde ifade edilecektir[6].
Bilgisayar oyunlarının nasıl korunması gerektiği, doktrinde tartışmalı bir husustur. Bu tartışmanın esas sebebi 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Hakkındaki Kanun ’da sınırlı sayıda olmak üzere toplamda 4 farklı eser çeşidinin bulunması ve bunların içerisinde açık bir şekilde bilgisayar oyunun bulunmamasından kaynaklanmaktadır. FSEK koruma alanına giren eserler; ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanat eserleri veya sinema eserleridir[7]. Açık bir şekilde bunlardan birisine dâhil olmayan hallerde kendisine en yakın bulunan kategoriye dâhil edilerek koruma sağlanacaktır. Bir bilgisayar oyununda bilgisayar kodlamaları edebiyat eseri; içerisinde müzik bulunmaktaysa bunlar müzik eseri; oyun içerisindeki 2 veya 3 boyutlu çizimler güzel sanat eseri; senaryo ve/veya hareketli görseller bulunmaktaysa sinema eseri korumasından yararlanacaktır. Her bir koruma bu noktada oyunun kendisine temas eden hususlarını kapsayacaktır.
Her ne kadar doktrinde bu tartışma süregelse de kanaatimce eserin tescili anında bu durumun çok bir öneminin kalmamış olduğudur. Zira eser araştırması yapmak istediğimizde Telif Hakları Genel Müdürlüğünün sorumluluğundaki Eser Veri Tabanı kategorileri içinde “bilgisayar oyunu” kategorisi de yer almaktadır. Aynı şekilde yine Telif Hakları Genel Müdürlüğünün Resmi İnternet Sitesinde bilgisayar oyunlarının kendi başlarına tescil edilebileceği açık bir şekilde belirtilmiştir.
Doktrindeki tartışma bilgisayar oyunlarının hangi kategori ile tescil edilmesinden ziyade hangi kategori altında korunabileceği kısmında öneme sahiptir. Çünkü her ne kadar tescil için açık bir usul yaratılmış olunsa da kanunda bilgisayar oyunlarının fikri haklarının korunması yönünde bir hüküm bulunmamaktadır. Dolayısıyla koruma kapsamını içtihat, teamül ve doktrine göre belirlememizde fayda bulunmaktadır.
BİLGİSAYAR OYUNLARININ TESCİL EDİLME USULÜ
Zorunlu kayıt ve tescil işleminin yapılmaması halinde mevzuatta açıkça bir yaptırım öngörülmemişse de Bandrol Uygulamasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik (Bandrol Yönetmeliği) Madde 5 hükmü gereğince, kayıt ve tescili yapılan sinema ve müzik eseri nüshalarına, çoğaltmayı takiben sevkiyattan önce bandrol yapıştırılması zorunludur. Bandrol Yönetmeliği Madde 7 hükmü gereğince, tespit edildiği materyale bakılmaksızın; elektronik, mekanik veya benzeri araçlarla gösterilebilen, sesli veya sessiz, birbiriyle hareketli görüntüler dizisi içeren ve kayıt-tescili yapılan bilgisayar oyunlarında da bandrol kullanılması zorunludur. Bandrol yükümlülüğünün ihlali hallerinde ise FSEK Madde 81 hükmü gereğince cezai yaptırım uygulanmaktadır. Söz konusu hükümler birlikte değerlendirildiğinde zorunlu kayıt ve tescilin yapılmaması halinde bandrol alınamayacağı ve bandrol alınmadan bu eserleri piyasaya sürenler bakımından FSEK Madde 81 hükümleri işletilebileceği sonucuna varılmaktadır[8].
Mobil dünya içerisinde yer alacak bir bilgisayar oyununa bandrol verilemeyeceği için söz konusu kural tarafımızı ancak ispat kolaylığı noktasında rahata erdirmek amacı içinde geçerliliğini sürdürecektir. Bir bilgisayar oyununun tescili süreci için ise tüzel kişiliğe ihtiyaç duyulmaktadır. Tüzel kişiliğin varlığı halinde e-devlet üzerinden başvuru yapıldıktan sonra Telif Hakları Genel Müdürlüğü internet sitesinde listelenen belgelerle beraber İstanbul Telif Hakları ve Sinema Müdürlüğüne başvuru yapılmalıdır.
SONUÇ
Mobil uygulama oyunlarının nispeten yapım maliyetlerinin düşüklüğü ve günümüz dünyasında genç -yaşlı fark etmeksizin talep ediliyor olması önümüzdeki zamanlarda bu alana ilişkin rekabetin gözle görülür olacağını göstermektedir. Hali hazırda Türkiye mobil uygulama üretme potansiyeli yüksek ülkelerin içerisindedir. Bunun yanında ekonomik olarak bir oyun şirketiyle yarışamayacak durumda olan, kendi imkân ve çabalarıyla bir mobil uygulama oyunu geliştirmeye çalışan serbest yazılımcıların küçük bir azınlıktan çıkıp sayılarının git gide arttığı bir ülkedir. Görüşlerimizin söz konusu potansiyeli yüksek ancak imkânı kısıtlı mobil uygulama oyun geliştiricilerinin dikkatine takılması ve ileride sorun yaşamalarını engellemek adına fikri mülkiyet haklarının korumalarını sağlamaları elzem bir konudur.
Sanat Hukuku Enstitüsü
Proje Direktörü
Av. Hikmet Şen
[1] Bilgisayar Oyunlarının Hukuki Durumu, Emin Hamdi Uysal, 1. Bası, Seçkin, Ankara 2022 Sy.39 [2] Patent-Faydalı Model Başvuru Kılavuzu, Sy.1, Türk Patent ve Marka Kurumu Resmi İnternet Sitesi, Erişim Tarihi:16.07.2022, https://www.turkpatent.gov.tr/patent-ve-faydali-model [3] Türk Dil Kurumu Resmi İnternet Sitesi, Patent, Erişim Tarihi:16.07.2022, https://sozluk.gov.tr/ [4] Fikri Mülkiyet Hukuku, Suluk (Karasu/Nal), 4. Bası, Seçkin, Ankara 2020 Sy.231 [5] Her ne kadar bilgisayar programları patentlenemeyeceği kanunla hüküm altına alınmış olsa da bunun istisnaları mevcuttur. Şayet bir bilgisayar programı tek başına bilgisayar programı olarak değil de bir buluşun var olmasında önemli bir yer tutuyorsa söz konusu buluşun içerisinde program da patentlenebilir. Ancak burada buluş tek başına bir bilgisayar programı değil, bilgisayar programını da içinde barındıran komplikasyondur. (TÜRK PATENT’TE BİLGİSAYAR TABANLI BULUŞLARIN DEĞERLENDİRİLME KRİTERLERİ – Bölüm I, IPR Gezgini, https://iprgezgini.org/2021/02/08/turkpatentte-bilgisayar-tabanli-buluslarin-degerlendirilme-kriterleri-bolum-i/ , Erişim Tarihi: 01.01.2023) [6] Mobil uygulama oyunlarının bilgisayarlar aracılığı ile geliştirilmesi ve bilgisayarda oynanan bir oyun ile mobil uygulama üzerinden oynanan oyunun boyutlarından başka görünür değişikliğinin olmaması (her ikisinde de temelde yazılım kodları ve arayüzü bulunur) mobil uygulama oyunları için ayrıca bir hukuk yaratmamıza gerek bırakmamıştır. Bu durum yukarıda kısaca değindiğimiz şekliyle bilgisayar programları ve mobil uygulama programları için de geçerlidir. [7] 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu m.1/B [8] FSEK Kapsamında Fikir ve Sanat Eserlerinde Kayıt-Tescil Sistemi, IPR Gezgini, https://iprgezgini.org/2018/10/10/fsek-kapsaminda-fikir-ve-sanat-eserlerinde-kayit-tescil-sistemi/, Erişim Tarihi:17.07.2022