Uyar-Kaldır sistemi; telif hakkı ile korunan bir içeriğin, herhangi bir internet sitesinde hak ve sahiplerinden izinsiz olarak kullanıldığının tespiti halinde eserin hak sahipleri veya yetkili temsilcilerinin eserin izinsiz kullanıldığı internet sitelerinin yetkililerine uyarı göndermek suretiyle haksız içeriğin siteden kaldırılmasını sağlayan mekanizmadır.
Bu noktada; bir nevi önleme mekanizması olarak karşımıza çıkan Uyar-Kaldır Sisteminin usulüne uygun şekilde kullanılması için sisteme başvuracak hak sahiplerinin ve yetkililerinin yerine getirmesi gereken usul işlemleri mevcuttur. Zira, bu sisteme başvurulmadan önce, telif hakkı ihlal edilen eserlerin dökümü yapılarak esere ilişkin hak sahipliği ve yetki belgeleri temin edilmelidir. Mekanizmayı kullanacak olan hak sahiplerinin internet sitesine veya site yetkilisine içeriğin çıkarılması uyarısı üzerine haksız içerik 3 (üç) gün içerisinde telif hakkı ihlali gerçekleştirilen internet sitesinden kaldırılmalıdır. Kaldırılmaması halinde; ilgili düzenleme hak sahipleri veya yetkili temsilcilere Cumhuriyet Savcılığına başvurarak haksız içeriğe erişimin engellenmesi talebinde bulunma hakkı vermektedir.
Uyar-Kaldır Sistemi, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda yapılan ek kanun maddesi ile hukuk sistemimizde yerini almış olup ilgili kanun maddesi:
5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Ek Madde 4 – (Ek: 21/2/2001 – 4630/37 md.)
(Değişik üçüncü fıkra: 3/3/2004-5101/25 md.
“Dijital iletim de dâhil olmak üzere işaret, ses ve/veya görüntü nakline yarayan araçlarla servis ve bilgi içerik sağlayıcılar tarafından eser sahipleri ile bağlantılı hak sahiplerinin bu Kanunda tanınmış haklarının ihlâli halinde, hak sahiplerinin başvuruları üzerine ihlâle konu eserler içerikten çıkarılır. Bunun için hakları haleldar olan gerçek veya tüzel kişi öncelikle bilgi içerik sağlayıcısına başvurarak üç gün içinde ihlâlin durdurulmasını ister. İhlâlin devamı halinde bu defa, Cumhuriyet savcısına yapılan başvuru üzerine, üç gün içinde servis sağlayıcıdan ihlâle devam eden bilgi içerik sağlayıcısına verilen hizmetin durdurulması istenir. İhlâlin durdurulması halinde bilgi içerik sağlayıcısına yeniden servis sağlanır. Servis sağlayıcılar, bilgi içerik sağlayıcılarının isimlerini gösterir listeyi her ayın ilk iş günü Bakanlığa bildirir. Servis sağlayıcılar ile bilgi içerik sağlayıcıları, Bakanlıkça istendiği takdirde her türlü bilgi ve belgeyi vermekle yükümlüdür. Bu maddede belirtilen hususların uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar Bakanlık tarafından çıkarılacak bir yönetmelikle belirlenir.” hükmünü amirdir.
5651 sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun’ un 8/A maddesinde de düzenleme alanı bulmuştur. İlgili düzenlemeye göre; yaşam hakkı ile kişilerin can ve mal güvenliğinin korunması, milli güvenlik ve kamu düzeninin korunması, suç işlenmesinin önlenmesi veya genel sağlığın korunması sebeplerinden bir veya birkaçına bağlı olarak hakim tarafından ya da gecikmesinde sakınca bulunan hallerde Cumhurbaşkanlığı tarafından ya da ilgili Bakanlığın talebi üzerine BTK tarafından ilgili içeriğin yayından çıkarılmasına karar verilebilecektir. Daha sonra BTK tarafından içerik ve yer sağlayıcılara iletilecek olan bu kararın gereği; bildirilmesi anından itibaren dört saat içinde yerine getirilmek zorunda olup, aksi halde ilgili içerik ve yer sağlayıcılara elli bin Türk lirasından beş yüz bin Türk lirasına kadar idari para cezası verilebilecektir.
Anılan kanun maddeleri izah edildiği gibi telif hakkı ihlal edilen eserin hak sahipleri ve yetkili temsilcilerine internet ortamında yer alan hukuka aykırı şekilde yayınlanan içeriklerin yetkili makamlarca verilen kararlarla içeriğin çıkarılmasını sağlayan Uyar-Kaldır Sistemi aynı zamanda internet sitesinde meydana gelen ihlal nedeniyle tüm sitenin kapatılmasını hedeflemeyip ölçülülük ilkesi gereğince içeriğin çıkarılarak modern hukuk sisteminde hızlı ve efektif çözüm olarak kullanılmaktadır.
Her bir internet sitesinin Uyar-Kaldır Sistemi prosedürü -içeriğin çıkarılması için yapılacak uyarının nasıl yapılacağı- farklı olmakla birlikte mekanizma tüm dünyada milyonlarca kişinin kullandığı internet siteleri ve uygulamalarda (örneğin Facebook, Twitter, YouTube) site yetkilileri veya yer sağlayıcıları tarafından ihlalin adli ve idari makamlara intikaline gerek kalmaksızın çözüme kavuşmaktadır. Zira anılan internet sitelerinin kendine ait korsan ibhar sistemi bulunmaktadır.
Kendine ait korsan ihbar sistemi bulunmayan sitelerde ise öncelikle ihlal edilen eserlerin bulundukları siteden ekran görüntüleri alınır ve eserlerin dökümü yapılarak yayınevinin hak sahipliği ve yetki belgeleri temin edilir. Hak sahipleri veya yetkili temsilcileri tarafından gönderilecek olan ihtarname hazırlanır. Söz konusu ihtarnamede, eser hak sahibi veya yetkili temsilcisinin adı-soyadı, e-posta adresi, posta adresi, eserin adı, türü, kimlik bilgileri, ihlalin gerçekleştiği site adresi (URL), ihlalin türü ve nasıl gerçekleştiği, ihlalin yasal gerekçesi belirtilerek “Kullanıma eser sahibi, yetkili temsilcisi veya yasa tarafından izin verilmediği ve Haksız içeriğin FSEK Ek Madde 4/3 uyarınca kaldırılmasının talep edildiği’’ eklenmelidir. İhtarname noter, resmi yazışma adresleri veya telif hakkı ihlali gerçekleştirilen sitenin iletişim kutusundan yapılabilir.
5651 Sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun’un 8/A maddesi, internet ortamında yer alan bir içeriğin hukuka aykırı olduğundan bahisle yayından çıkarılması gerektiği hususundaki tespiti yapmakla adli ve idari makamlar yetkilendirmiş ve bu yönüyle daha önce kanunda yer almayan bir uygulamayı getirmiştir. Zira 8/A maddesindeki sistemin getirilişinden önce, internet ortamında yer alan bir yayın nedeniyle kişilik hakkı ihlal edilenlerin herhangi bir idari ya da adli makama değil; Kanunun 9.maddesi kapsamında doğrudan içerik ya da yer sağlayıcılara başvurmaları, bunun bir sonucu olarak da ilgili içeriğin bir ihlale neden olması nedeniyle yayından çıkarılması gerekip gerekmediğini içerik ya da yer sağlayıcılarının tespit etmeleri söz konusu olmaktaydı.
Bununla beraber, ilgili içerik ya da yer sağlayıcıların bu başvuruyu kabul etmeleri ve dolayısıyla ilgili içeriği yayından çıkarmaları konusunda herhangi bir zorunlulukları bulunmamaktaydı. Bu nedenle, içeriğin hukuka aykırılığının tespitini yapmakla adli makamları yetkilendiren, idari makamlar tarafından yapılan tespitlerin de sulh ceza hakimliklerince denetleneceğini öngören ve içeriğin çıkarılması kararlarının uygulanmamasını yaptırma bağlayan 8/A maddesinin olumlu karşılandığını ve Uyar-Kaldır Sistemi açısından faydalı göründüğünü ifade etmek yerinde olacaktır.
Uyarının yapılması halinde site yetkilileri veya yer sağlayıcılarından bu hususta aksiyon alınmaması veyahut site yetkilileri veya yer sağlayıcılarına ulaşılamaması halinde izlenecek usule ilişkin bir düzenleme bulunmamaktadır. O halde, eser hak sahipleri veya yetkili temsilcileri doğrudan sulh ceza hakimliklerine başvurarak içeriğe erişimin engellenmesini talep edebileceklerdir.
İçerik sağlayıcısına başvurulsa dahi hak sahibinin maddi ve manevi hak ihlallerinin tazminini isteyebileceğini belirtmekle birlikte hukuka aykırı olarak paylaşılan içeriği yayından kaldırılsa dahi bu hususta şikayet hakkını kullanıp kullanmamak eser hak sahibinin inisiyatifindedir.
KAYNAKÇA
1. Tekinalp, Ünal, Fikri Mülkiyet Hukuku, 2012, Beta Yayınevi.
2. https://www.researchgate.net/publication/333163895_ORNEK_UYGULAMALAR_VE_TURK_HUKUKU'NDA_UYARKALDIR_KURALI
3. https://prezi.com/p/tpfgz7ftx9w7/fsek-ek-madde-4iii-kapsamindaki-uyar-ve-kaldir-sistemine-dair-karsilastirmali-bir-inceleme/
4. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/996607
Sanat Hukuku Entitüsü Proje Direktörü
Stj. Av. Sümeyye Avcı