Netflix’in başarılı dizisi “Bridgerton”dan esinlenilerek ve izinsiz olarak hazırlanan bir müzik prodüksiyonu ve Amerika Birleşik Devletleri’nin Texas eyaletinde yer alan bir kilisenin ödüllü “Hamilton” müzikalini sahnelemesi performans sanatlarındaki hakların ve telif hukukundaki adil kullanım hakkının sınırlarını zorlamaktadır.
Telif haklarına ilişkin kanun hükümleri genellikle sanatçıların popüler kültüre ait orijinal bir çalışmaya lisans izni almaksızın kendi yorumlarını katabilmelerine imkan tanımaktadır. Buna karşılık, söz konusu Bridgerton dizisinden uyarlanan müzik prodüksiyonu ve kilise tarafından sahnelenen Hamilton müzikali uyarlaması kar amacı gütmeme motivasyonundan yoksun olup aynı zamanda telif hakkı ihlalinden kaçınmak için kendilerini orijinal yapımlardan ayırt etmeye yarayacak özgünlükten de yoksundurlar.
“The Unofficial Bridgerton Musical Album Live in Concert” isimli gösterinin bir geceye mahsus olarak 26 Temmuz akşamı Washington’daki Kennedy Center’da gösterime sunulması Netflix’e dava açma zemini hazırlamıştır. Tiktok platformunda ün kazanan söz yazarı ve performans sanatçısı olan ikili Abigail Barlow and Emily Bear, söz konusu gösteriyi yaratmış ve daha öncesinde de Regency döneminden esinlenerek Grammy ödüllü bir albüm kaydetmişlerdir.
Başka bir olay olarak, Texas’ta bulunan The Door Christian Fellowship Ministries of McAllen, isimli bir kilise, ünlü “Hamilton” müzikaline ait şarkıların sözlerini değiştirip gösterinin son kısmına da LGBTQ+ karşıtı vaaz içeren bir bölüm ekleyerek 5 Ağustosta canlı bir gösteri sergilemiştir. Her ne kadar kilise, müzikali sergileyebilmek için izin aldığını iddia etmişse de, yapım, “Hamilton” müzikalinin yaratıcısı olan Lin-Manuel Miranda’yı “yasa dışı izinsiz üretim” sebebiyle avukatlarını görevlerini yapmaları adına çağırması için teşvik etmiştir. Nihayetinde, “Hamilton” ekibi, kiliseye ikinci gösterim için hiçbir fotoğrafın ve kaydın çevrimiçi ortamlarda yayımlanmaması koşuluyla sınırlı izin hakkı tanımıştır.
Bu iki prodüksiyonu birbirine bağlayan nokta ise, her ikisinin de “adil kullanım” adı altında kültürel ve finansal açıdan başarılı olmuş işlerden (Netflix’in Bridgerton dizisi ve Broadway’de gösterilen Hamilton müzikali), kar elde etmek isteyen ikinci kişileri içermesidir. Bu iki kullanım da adil kullanım hakkı” doktirininin amacına aykırılık teşkil etmektedir.
1. Adil Kullanım Nedir?
Adil kullanım, özelikle orijinal esere yeni ve dönüştürücü bir anlam verildiğinde, telif hakları yasalarıyla korunan eserin eser sahibinin izni olmaksızın sınırlı olarak ödünç alınmasını ve kullanılmasını ifade eder. Adil kullanım konsepti her ne kadar uygulanabilir görülse de uygulanabilirliği somut olaya göre değişmektedir ve sınırları hızlıca bulanıklaşabilmektedir.
Örneğin, Amerika Birleşik Devletleri Yüksek Mahkemesi halihazırda Vanity Fair dergisinin kapağı için kullanılan bir Andy Warhol baskısının, müzisyen Prince’e ait olan ve fotoğrafçı Lynn Goldsmith tarafından Newsweek için çekilen bir fotoğrafın adil kullanım hakkını ihlal edip etmediğine karar vermektedir. Warhol Vakfı, renklendirilmiş versiyonun orijinal fotoğrafa yeni bir anlam katması nedeniyle baskının adil kullanım olduğunu savunmaktadır.
2. Adil Kullanım Somut Olayda Nasıl Uygulanır?
Bridgerton müzik prodüksiyonu davasında, adil kullanımın, dizinin karakterlerinin ekrana yansıtılmamış yeni durumlara sokulmalarını, karakterlere yeni diyaloglar verilmesini, karakterlerin hayali iç yaşamlarına dair öngörüler sunulmasını ve hatta parodi yoluyla dizinin kinayeleriyle dalga geçilmesini kapsayabileceği savunulmuştur. Ancak Netflix’e göre, Barlow ve Bear, bahsedilen müzik prodüksiyonunu özgün hale getirme konusunda yeterli çaba göstermemişlerdir.
Davada Netflix, ikilinin (Barlow and Bear) “Bridgerton dizisindeki birebir diyalogları, karakter özelliklerini, ifadelerini ve diğer unsurları korunmayan bir şekilde kopyaladığını” yazmıştır. Netflix'e göre, Barlow ve Bear'ın gösterisi ile ABD’nin DC eyaletinde düzenlenen Netflix’in "A Bridgerton Experience: Queen's Ball" isimli canlı programı arasındaki benzerlikler, Netflix etkinliğinin ticari pazarını potansiyel olarak azaltabilmektedir. Bu durum adil kullanım analizi kapsamında değerlendirilen faktörlerden bir başkasını oluşturmaktadır.
Diğer yandan, The Door McAllen'ın "Hamilton"daki değiştirilmiş diyaloğu sosyal medyada tartışmalara yol açsa da, kilise orijinal prodüksiyonun içeriğini adil kullanım olarak kabul edilecek kadar değiştirmemiş olabilir. Yüzeysel veya küçük değişiklikler, özellikle orijinal çalışma hakkında yorum yapmadıkları veya başka bir şekilde dönüştürmedikleri zaman, genellikle doktrinde adil kullanım olarak değerlendirilmesi gereken düzeye erişememektedirler.
3. Adil Kullanım Hayran Çalışmalarını Kapsar mı?
Telif hakkı yasası, türev çalışmalar için (örneğin hayranların hazırladığı çalışmalar) istisnalar içerse de, bu çalışmalar para kazanmaya yönelik olmamalıdır.
Mevcut karakterlerden ve dünyalardan ödünç alınan ticari olmayan hayran kurgu çalışmaları genellikle adil kullanım kapsamındadır, ancak Barlow ve Bear'ın Kennedy Center gösterilerine 149 $’a bilet satmaları, adil kullanım savunmalarını zayıflatır yöndedir. İlgili davaya göre ikilinin, stüdyo albümlerini kutsamayı reddeden ve şarkılarını belirli bir yardım şovu dışında canlı çalmamaları konusunda uyaran Netflix ile de karışık bir geçmişi vardır.
Netflix, ikilinin Kennedy Center’da gerçekleştirdiği canlı şovunun çok ileri gittiğini söylemektedir.
Barlow ve Bear’ın ilerleyişi sosyal medyada başlamış olup bu ilerleyiş hayranların kurgularıyla kırılma noktasının ötesine geçmiştir. Netflix bunun açıkça fikri mülkiyet haklarının ihlali olduğunu savunmaktadır.
4. Kilise Yapımı Açısından Değerlendirme
Bazı telif hakkına ilişkin istisnalar, kiliselerde gerçekleştirilen canlı müziği de kapsamaktadır. Ancak The Door McAllen kilisesinin, dramatik bir eseri yeniden üretmek ve çevrimiçi olarak sunmak için “Hamilton” yaratıcılarından önceden izin alması gerekirdi. Daha önce “Elf”, “Despicable Me” ve “Toy Story” gibi filmlere dayanan oyunlar sergileyen kilisenin, bu tür hakları güvence altına aldığı bildirilmiş, ancak “Hamilton”ın yaratıcısı Lin-Manuel Miranda Twitter'da bu duruma itiraz etmiştir.
The Door McAllen kilisesinin, etkinlik için biletleri satışa sunması, çevrimiçi reklamını yapması ve gösteriyi canlı yayınlaması, (tartışmaya açık olmakla birlikte Disney+'daki resmi filme alınmış sürümle rekabet etmesi) kiliselerle ilgili olan telif hakkı muafiyetlerinin sınırlarını aşmaktadır.
5. Peki Dava Açmak İçin Ne Kadar Geç?
Bir telif hakkı sahibi, çalışmalarının potansiyel olarak ihlal edici bir şekilde kullanıldığını gördüğünde hemen harekete geçmek zorunda değildir. Buradan da anlaşılabileceği üzere, Netflix’in Bridgerton müzik prodüksiyonunun canlı yayınlamasına müdahale etmemesi dava açma hakkından feragat ettiği anlamına gelmemektedir. Ek olarak, Netflix’in Tiktok platformunda yayınlanan Bridgerton müzik prodüksiyonu hakkındaki içeriklere dair attığı destekleyici tweet (söz konusu tweet:
daha sonra itiraz etme hakkını etkilememektedir.
Yine de, Barlow ve Bear, Netflix'in bu duruma sessiz kalmasıyla haksız yere zarar gördüklerini iddia ederek bir estoppel savunması başlatabilirler, ancak avukatlar bu argümanın nadiren başarılı olduğunu söylemektedirler.
Çeviren:
Sanat Hukuku Enstitüsü
Proje Direktörü
Av. H. Feyza Alkaç
Tercüme Edilen Kaynak: Kelcee Griffis, Bloomberg Law, 22 Ağustos 2022, “‘Bridgerton’ Musical, Church’s ‘Hamilton’: IP Fair Use Explained”, https://news.bloomberglaw.com/ip-law/bridgerton-musical-churchs-hamilton-ip-fair-use-explained?context=search&index=4
İzin alınarak çoğaltılmıştır.
22 Ağustos 2022 tarihinde yayınlanmıştır. Telif hakkı 2022 The Bureau of National Affairs, Inc.’e aittir (800-372-1033) http://www.bloombergindustry.com (Reproduced with permission. Published August 22, 2022. Copyright 2022 by The Bureau of National Affairs, Inc. (800-372-1033) http://www.bloombergindustry.com )