Belçikalı karikatürist Hergé tarafından yaratılan çizgi roman “Tenten’in Maceraları” ve karakterleri, son yıllarda çok sayıda telif hakkı ihlali anlaşmazlığının kaynağı oldu [burada]. Aix-En-Provence Temyiz Mahkemesi’nin izinsiz yapılan Tenten ve Ay Roketi heykelleri ile ilgili olarak yakın zamanda verdiği bir kararda da bu durum söz konusu.
Arkaplan
Bu davadaki olgular nispeten basit. Bay A, popüler kültürden gelen çocukluk karakterlerini temsil eden heykellerin eser sahibi. Sanatçı 2017 yılından bu yana Tenten karakterinden esinlenen büstler ve “Ay’a Seyahat” ve “Ay’a Ayak Basıldı” albümlerinde tasvir edilen roketten esinlenen heykeller üretiyor, sergiliyor ve pazarlıyor. Bu heykellerin her biri, adını “Tenten’in Maceraları” ciltlerinden alıyor.
Hergé’nin çalışmalarının işleme eser ve tali haklarının sahibi olan Hergé’nin evrensel mirasçısı Bayan R ve şimdiki adıyla Tintinimaginatio olarak bilinen Moulinsart şirketi, bu üretimlerden haberdar oldu. 18 Mart 2019 tarihinde bir sahte mallara el koyma işlemi gerçekleştirildi. Sonuç olarak, Bayan R ve Moulinsart, Marsilya Yargı Mahkemesi’nde telif hakkı ihlali nedeniyle dava açtı. Mahkeme, 17 Haziran 2021 tarihli kararında davacıların öne sürdüğü iddiaları kabul etti. 14 Mart 2022’de, ihlale yol açan yeni büstler yapmaya ve satmaya devam eden heykeltıraşa karşı da benzer bir karar verildi. Bay A, bu birleştirilen kararları temyiz etti.
Analiz
Temyiz mahkemesi bir karara varmak için incelemesini iki bölüme ayırdı. İlk olarak, Bayan R ve Moulinsart tarafından açılan davanın kabul edilebilirliğini değerlendirdi. Ardından Mahkeme, davacıların telif haklarını ihlal eden eylemlerin varlığını inceledi.
Temyiz Mahkemesi, Bayan R ve Moulinsart’ın davada haklı bir menfaati olduğunu belirttikten sonra, Yargı Mahkemesinin Tenten’in, roketin ve çizgi romanların adlarının orijinalliğine ilişkin kararını onayladı. Gerçekten de mahkeme, açıkça Fransız Fikri Mülkiyet Kanunu (CPI) Madde L. 111-1’e dayanarak (yazarın tercümesiyle) “bir fikri eser ancak sahibinin kişiliğini yansıtıyorsa, yani orijinal ise korunabilir (…) Koruması talep edilen eserin gerçek kişisel bir iz taşıması [empreinte de la personnalité] ve sahibinin kişiliğini ortaya koyan yaratıcı bir çalışma ve çabayı yansıtması yeterlidir” dedi. Mahkeme ayrıca, tasarım kanunu kapsamından anlaşıldığı şekliyle orijinallik ve yenilik arasındaki farkı ve telif hakkı davalarında tekniğin bilinen durumunun (prior art) önemi olmadığını hatırlattı.
Böylece, ilk derece mahkemesinin kararını onaylayan mahkeme Tenten’in “üstünde kalkık bir bukle bulunan yuvarlak yüz, yuvarlak gözler, küçük düz bir burun, düz veya yuvarlak bir ağız gibi ilk bakışta tanınmasını sağlayan temel karakteristik özellikler ile görüntüsü sınırsız estetik seçimlerle karakterize edilen, ayırt edici bir kişiliğe sahip bir karakter” olduğuna karar verdi.
Bu kısım birkaç açıklama gerektiriyor. Ne yazık ki, Temyiz Mahkemesi bir kez daha, büyük ölçüde kişisel iz kavramına dayanarak, ABAD içtihadından türetilen terimleri tam olarak kullanmayı reddetti. Nitekim, kendilerini telif hakkı ihlali mağduru olarak gören eser sahipleri, eseri kendilerine ait bir fikri yaratım haline getiren özgür ve yaratıcı seçimlerin ana hatlarını belirtmelidir. Burada mahkemenin salt bir telif hakkı anlaşmazlığında yenilik kriterini devreye sokmamış olması takdire şayandır. Tam da bu konuda, Hukuk Sözcüsü Szpunar’ın Cofemel kararındaki görüşü aydınlatıcı açıklamalar sağlıyor. Gerçekten de tasarım hukuku ve telif hakkı ne aynı amaçları güder ne de aynı koruma koşullarına tabidir.
Hak ihlalinde bulunduğu iddia edilen kişinin Tenten’in orijinalliğini sorgulamaya çalışmadığına dikkat çekmek gerekir. İlk derece mahkemesi kararının aksine, mevcut kararın davacıların mali ve manevi haklarının ihlaline ilişkin somut bir gelişme sağlamadığını da belirtmekte fayda var.
Orijinallik noktası açıklığa kavuşturulduktan sonra mahkeme, analizine devam etti. Telif hakkı ihlali nedeniyle herhangi bir hükümden kaçınmak için Bay A, beyhude olarak parodi istisnasına sığınmaya çalıştı. Mahkeme, hem CPI Madde L. 122-5 4’ün katı bir şekilde yorumlanmasına hem de ABAD içtihatlarına haklı olarak dayanarak, açıkça atıfta bulunmamakla birlikte, parodi istisnası uygulamasından yararlanabilmek için çeşitli koşulların yerine getirilmesi gerektiğini hatırlattı. Koşulların hiçbiri burada karşılanmıyordu. Bu itibarla mahkeme, “ikincil eser, parodisi yapılan eserle karıştırılmaması için önceki eseri çağrıştırmalı ve ondan gözle görülür farklılıklar arz etmelidir. Aynı zamanda mizah ve alay tezahürü oluşturmalıdır” dedi. Mahkeme, roketi ve Tenten karakterini Bay A’nın heykelleriyle karşılaştırarak, “özel bir mizah unsuru”, “alay”, “mesafe” veya “entelektüel katkı” bulunmadığını vurguladı. Aralarındaki karıştırılma ihtimali açıkça mümkündü. Bu durum, “Tenten’in Maceraları”nin çeşitli ciltlerinin isimleriyle yapılan eklemelerle de vurgulanmıştı. Mahkeme, bu heykellerin sadece parodisi yapıldığı iddia edilen eserlerin estetik varyasyonları olduğunu söyleyecek kadar ileri gitti. Önceki eserlerin orijinalliğini destekleyen tüm unsurlar, ihlal oluşturan heykellerde bulunabiliyordu. Bu, Bay A’nın Hergé’nin eserlerine fazla ayrıntıya girmeden basit bir saygı duruşunda bulunmakla yetindiği göz önüne alındığında daha da doğru görünüyor.
Parodi istisnası, yalnızca tüm koşulları yerine getirildiğinde uygulanabilir. Koşullardan herhangi birine uyulmaması, parodi istisnası uygulanmasının reddedilmesine neden olacaktır. Telif hakkıyla ilgili istisnalar ve sınırlamalar, geleneksel olarak katı bir şekilde yorumlanmayı gerektirmektedir.
Kararın pratik yönünü vurgulamak gerekir. Parodi olduğu iddia edilen bir eserin sahibi, Fransız fikri mülkiyet hukuku uyarınca “lois du genre” olarak adlandırılan, yukarıda belirtilen koşulların her birine uyduğunu göstermelidir. Mizah niyetine gelince, Fransız mahkemeleri geniş bir takdir yetkisine sahip olduğu için bu herhangi bir yolla kanıtlanabilir.
Sonuç olarak, Mahkeme tarafından Bay A, yaratıcılığını ifade etmenin yeni yollarını bulmaya davet edildi.
Çeviren:
Sanat Hukuku Enstitüsü
Proje Direktörü
Av. İlay Yüce
Tercüme Edilen Kaynak: Kevin Bercimuelle-Chamot, 26 Aralık 2022, “Simple homage to pre-existing work doesn’t qualify as parody under French law”, https://ipkitten.blogspot.com/2022/12/simple-homage-to-pre-existing-work.html