Bir paparazzi fotoğrafçısı olan Robert O'Neil, 13 Eylül 2019 tarihinde profesyonel model ve aktris Emily Ratajkowski'nin fotoğrafını, yüzünü kaplayan bir buketle çiçekçi dükkanından çıkarken çekti. O'Neil, fotoğrafın telif hakkını tescil ettirdi, fotoğrafı lisanslamak üzere çevrimiçi olarak yayınlayan Splash News isimli ajansa yükledi ve bu fotoğraftan bir gelir elde etmeye başladı.
Ratajkowski, O’Neil’in bu fotoğrafını Instagram platformu üzerinden “hikaye” formatında yayınladı ve gönderinin altına "değişmeyen ruh halim" anlamına gelen açıklamayı ekledi. Gönderi, 24 saat içinde otomatik olarak silindi fakat O'Neil, Amerikan Telif Yasası’nın 106. maddesine dayanarak “izinsiz çoğaltma” nedeniyle telif hakkı ihlali iddiasıyla dava açtı. Ratajkowski’nin avukatları ise kullanımın “adil kullanım” sınırlarında değerlendirilmesi gerektiğini ifade etti. Sonuç olarak uyuşmazlığın konusu, bir ünlünün yirmi dört saat sonra kaybolan bir sosyal medya paylaşımında, lisanssız olarak bir paparazzi fotoğrafını kullanmasının 107. madde kapsamında “adil kullanım” teşkil edip etmediği üzerinde yoğunlaştı ve mahkemeden bu konuda bir karar vermesi talep edildi.
Uyuşmazlık konusu değerlendirilirken, adil kullanımı gösteren birinci kriter olan eserin kullanılma amacını ve niteliğini göz önünde bulunduran mahkeme, ön inceleme aşamasında, Ratajkowski'nin tescilli fotoğrafı bu şekilde kullanmasının, eser sahibinin kullandığından farklı bir anlam veya amaç taşıyıp taşımadığı ve özellikle ileri sürülmesi mümkün bir hakkın var olup olmadığı konularında taraflar arasında bir anlaşmazlık olduğunu saptadı.
Mahkeme, jürinin fotoğrafı, Ratajkowski'nin duruşu ve yazdığı metin birlikte değerlendirildiğinde paparazzilerden saklanma çabasını ima ettiği şeklinde yorumladığı, bunun da fotoğrafı eser sahibine göre farklı bir amaçla kullandığının bir kanıtı olacağını, aynı zamanda jürinin fotoğrafı, tıpkı eser sahibinin kullandığı gibi salt kıyafet, mekan ve duruşunu sergilemek amacıyla, dolayısıyla eser sahibi ile aynı amaca hizmet edecek biçimde kullandığı şeklinde de yorumladığını gördü. Ratajkowski’nin avukatları ise, ünlü modelin fotoğrafı paylaşırken, paparazzilerin özel hayatına müdahalesini eleştiren ve adil kullanım sınırı içinde kaldığını gösteren "değişmeyen ruh halim" şeklinde bir ek metne yer verdiğini belirtti.
Mahkeme, Ratajkowski'nin bu paylaşımdan herhangi bir gelir elde etmemiş olmasına rağmen, söz konusu Instagram hesabının, ünlü modelin ticari faaliyetlerinin bir parçası olduğunu da ifade etti. Kötü niyetli olma ihtimalini de göz ardı etmeyerek yaptığı değerlendirmede, Ratajowski'nin, fotoğrafın telif korumasında olduğunu bildiğine veya fotoğrafı doğrudan Splash News’tan aldığına ve fotoğraf üzerindeki telif korumasını ihlal etme amacında olduğuna dair hiçbir delil bulunmadığını ifade etti.
İkinci kriter olarak, telif hakkıyla korunan bir eser, doğası gereği adil kullanımın bir miktar aleyhinedir çünkü fotoğraflar her ne kadar yaratıcı olsa ve fotoğrafçının hususiyetini taşısa da uyuşmazlık konusu fotoğraf, tam olarak hayatın bir parçası idi çünkü O'Neil, Ratajkowski'yi kamusal alanda yakalamış ve sanat anlayışını gerçekleştirmek için onu herhangi bir şekilde yönlendirmemişti.
Üçüncü kriter olan eserin kullanılan kısmı ve bu kısmın önemi değerlendirildiğinde, Ratajkowski’nin adil kullanıma dayanan savunmasının bir miktar aleyhine idi çünkü ünlü model, söz konusu fotoğrafı, müdahaleci paparazzileri eleştirmek amacıyla kullandığı görüşüne nazaran fotoğrafın gereğinden fazlasını kullandı. Buna rağmen, bütüncül olarak değerlendirildiğinde bu kriterin ağırlığı diğerlerine nazaran azdır çünkü fotoğraf yalnızca yirmi dört saat boyunca görülebilecek şekilde Instagram hikayelerinde yayınlandı.
Dördüncü kriter olan kullanımın telif hakkıyla korunan eserin potansiyel pazarı veya değeri üzerindeki etkisi konusunda mahkeme, kayıtlarda paparazzi fotoğraflarını sosyal medyada yayınlamak üzere lisanslayan bireylerin pazarına ilişkin herhangi bir bilgi bulunmadığından, verilecek bir kararda kilit öneme sahip olgusal problemin devam ettiğine karar verdi.
Görülen davada taraflar uzlaşmaya vardı, uzlaşma şartları ise açıklanmadı ancak sosyal medya çağında, buna benzer uyuşmazlıkların yaşanma sıklığı giderek artıyor. Aynı durum, Türkiye’de de Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun dördüncü maddesi kapsamında değerlendirilebilecektir. Bu halde bir fotoğrafçı, kadrajından çıkan ve estetik değer ihtiva eden bir fotoğraf üzerinde eser sahibi sıfatı ile bu hakları kullanabilecektir. Fotoğrafın konusunu bir insanın teşkil etmesi halinde ise, fotoğraflanan kişinin gizliliğini yahut özel hayatını ihlal etmesi durumunda bu kişinin iznine ihtiyaç duyacaktır. Yine kararda ifade edilen “adil kullanım“ doktrini, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun otuz sekizinci maddesi kapsamında değerlendirilerek, eser olarak değerlendirilebilecek olan bir paparazzi fotoğrafının, kar amacı güdülmeksizin şahsen kullanılmasına imkan verecektir.
Sanat Hukuku Enstitüsü
Yönetim Kurulu Üyesi
Av. Batuhan Umur Güzel
KAYNAK:
U.S. COPYRIGHT OFFICE FAIR USE INDEX