Kurgusal Karakterlerin Telif Hakkı Koruması ile Parodi ve Pastiş Savunmaları
Kurgusal bir karakter kendi başına telif hakkı olan bir eser olarak korunabilir mi? Eğer öyleyse, test nedir ve nasıl uygulanır? 8 Haziran 2022 tarihinde verilen bir kararda - Shazam v Only Fools The Dining Experience and Others [2022] EWHC 1379 (IPEC) - Fikri Mülkiyet Yüksek İhtisas Mahkemesi "evet" yanıtını verdi ve Avrupa Birliği yasalarından türetilen yönergeleri uyguladı.
Only Fools and Horses 1981 ve 1991 yılları arasında yayınlanmış 2003 yılına kadar da noel özel bölümleriyle de yoğun ilgi görmüş; ana karakteri Derek "Del Boy" Trotter isimli bir işportacı olan başarılı bir BBC TV dizisidir. Bu TV dizisini bir nevi nazara alarak 2019 yılında “Only Fools The (Cushty) Dining Experience” isimli interaktif bir oyunun gösteriye sunulmasıyla telif hakkına ilişkin söz konusu uyuşmazlık meydana geldi. Gösteride, izleyiciler bir barda Only Fools and Horses dizisi karakterleriyle yemek yemekte ve gösteriye dahil olma imkanı bulmaktaydı.
Huzurdaki uyuşmazlıkta davacı konumunda olan, Only Fools and Horses dizisinin hayatını kaybetmiş senaryo yazarının mülkiyetinde ve mirasçılarının idaresinde olan Shazam Şirketi, ilgili gösterinin oynanmasının akabinde 2018 yılında davalılara avukatları aracılığıyla bir bildirim göndererek, Only Fools The (Cushty) Dining Experience isimli interaktif oyunun Shazam Şirketine ait olan fikri mülkiyet hakkını ihlal ettiğine yönelik ihtarda bulundu. Devamında 2019 yılında Yüksek Mahkeme’de başlayan yargılama süreci, bir sonraki yıl Fikri Mülkiyet Yüksek İhtisas Mahkemesi’nde devam etti. Shazam Şirketi, Only Fools and Horses dizisi senaryosunda; diziye ait jenerik ve açılış müziklerinde ve karakterlerde telif hakkının gündeme geleceğini ileri sürdü.
Ana karakter olan Del Boy incelenirken şu hususların kişilik anlamında temel oluşturduğu ve telif hakkı kapsamında korunması gerektiği belirtildi:
Yinelenen ifadeler kullanarak satış yapmak,
Sofistike bir hava yaratmak için Fransızca kullanmak,
Sürekli iyimserlik,
Tehlikeli işlere girişmek,
Başka karakterler için sık sık fedakarlık yapmak.
Karakter bakımından telif hakkı korumasının bu şekilde gündeme gelmesiyle, Yargıç Kimbell QC Del Boy karakterinin edebi veya tiyatral bir eser olarak korunup korunmayacağına yönelik karar vermek durumunda kaldı, korunması gerektiği takdirde davalıların önemli bir alıntı yoluyla ihlalde bulunduğu söz konusu olacak ve 1988 tarihli Telif Tasarım ve Patent Yasasının 30A bölümüne başvurulabilecekti.
Del Boy Karakteri için Telif Hakkı Koruması
Öncelikle belirtmek gerekir ki, Avrupa’daki birçok düzenlemenin aksine, İngiltere’de korunabilir eserler sınırlı olarak düzenlenmiştir. Yargıcın gözlemlediği gibi, İngiliz İçtihat Hukukunda veya yorumunda dramatik veya edebi eserde yer alan bir karaktere ilişkin telif hakkının söz konusu olup olmayacağı- olduğu var sayılsa dahi hangi şartlar altında bunun gerçekleşeceğine ilişkin şaşırtıcı derecede az çalışma mevcuttur. Bu nedenle Yargıç, Marleasing Kararı - Cofemel davasındaki Avrupa Birliği Adalet Divanı kararı - uyarınca Del Boy karakterinin yazarın kendi fikri yaratımı doğrultusunda (i) orijinal olup olmadığını ve (ii) tanımlanabilir olup olmadığını dikkate alarak meseleye hassasiyetle ilk elden yaklaşılması gerektiği kanaatine vardı. Bu iki aşamalı test sonucunda Yargıç, Del Boy’un orijinal ve senaryolarda ayırt edilebilir bir eser olduğu yönünde karar verdi. Bu karar, Alman Federal Adalet Divanı'nın Pippi Longstocking davasındaki kararı ve ABD'deki 3. Dairenin Sherlock Holmes karakteriyle ilgili kararı da dahil olmak üzere, diğer ülkelerdeki karakter telif haklarıyla ilgili kararlarla da tutarlıdır. Kategorizasyonla ilgili olarak ise Yargıç, "Del Boy AB hukuku kapsamında korunabilir bir eserse, korunan İngilizce eserlerin sınırlı listesinin amaçları doğrultusunda bir edebi eser kavramı altına uygun şekilde dahil edilebileceği" ve bunun "Telif Tasarım ve Patent Yasasına ilişkin herhangi bir zorlama yorumu gerektirmediği" sonucuna varmıştır.
Telif Hakkı İhlali
Telif hakkının Del Boy için söz konusu olacağı yönünde karar veren Yargıç, tensiben ihlal sorununa döndü ve "Davalılar tarafından telif hakkının ihlal edildiğine dair kanıtların güçlü ve açık olduğunu" tespit etti. Daha sonra, Telif Tasarım ve Patent Yasasının 30A Bölümünün uygulanabilir olup olmadığı hususu analiz edildi ve davalılar tarafından söz konusu olup olmayacağı hususu tartışıldı. Birincil argüman, Davalıların eyleminin parodi istisnasının - alternatif olarak pastiş istisnası- uygulanması için uygun olacağıydı. Yargıç, eldeki kullanımın bir parodi olarak kabul edilip edilemeyeceği sorusuna geçmeden önce iki aşamalı test hakkında oldukça uzun bir tartışma sağladı. Mahkeme, Deckmyn Kararı’ndaki Avrupa Birliği Adelet Divanı kılavuzuna atıfta bulunarak. sadece taklidin (bir komedi eserinin) parodi oluşturmak için yeterli olmadığı sonucuna varmıştır. Bunun yerine pastişin uygulanıp uygulanamayacağı sorusuna dönen mahkeme, böyle bir savunmanın uygulanmasını da reddetti.
Bu karar, karakterlerin telif hakkı korumasını destekleyen herkes için hoş bir haber. Önemli ve doğru bir şekilde Yargıç, telif hakkı varlığını, yani bir 'eserin' orijinal olup olmadığını ve bir eser olup olmadığını belirlemek için Avrupa Birliği Adalet Divanı tarafından zorunlu kılınan iki aşamalı testi uygulamıştır.
Yargıç Kimbell QC, HHJ Hacon'un Cofemel sonrası ilk Birleşik Krallık kararı olan Response Clothing'te yaptığı gibi,-işbu uyuşmazlık çözümüne konu Avrupa Birliği Adalet Divanı kararı sonucu verilen ilk karar- Birleşik Krallık yasalarına göre sınırlı kategoriler sistemini açıkça sorgulamasa da, karar asıl sorunun resmi bir soru olmadığını gösteriyor: Kategorizasyon değil, bir 'nesnenin' her şeyden önce orijinal bir eser olarak kabul edilip edilemeyeceği.
Ayrıntılı olarak tartışıldığı gibi, "telif hakkı, yalnızca yazarının kendi fikri yaratımı olması anlamında orijinal olan bir konu ile ilgili olarak uygulanabilir".
Sanat Hukuku Enstitüsü
Proje Direktörü
Stj. Av. Türkü Gülce MOLLA
Tercüme Edilen Kaynak
Eleonora Rosati Thursday, 9 Haziran 2022, “UK court discusses copyright protection of fictional characters and defences for parody and pastiche”, https://ipkitten.blogspot.com/2022/06/uk-court-discusses-copyright-protection.html